Pertevniyal Valide Sultan Camii
Pertevniyal Valide Sultan Camii, Sultan Abdülaziz ‘in annesi, Sultan 2. Mahmut ’un karısı Pertevniyal Valide Sultan (1812-1883) tarafından 1869-1871 yılları arasında, 29 ayda inşa edilmiştir. Pertevniyal Valide Sultan Camii’nin tasarımı Mimar Sarkis Balyan’a aittir. (Bazı kayıtlarda İtalyan mimar Montani’ye yaptırıldığı belirtilmektedir.)

Adres:
İskender Paşa Mh. 34091 Fatih/İstanbulKoordinat:
41.009967,28.9525641
Enlem: 41°0’36.08¨N (41.010023)
Boylam: 28°57’9.12¨E (28.952534)
Yapılış Tarihi: 1869-1871
Yaptıran: Sultan 2. Mahmut ’un karısı Pertevniyal Valide Sultan
Mimar: Mimar Sarkis Balyan
Minare: 2
Pertevniyal Valide Sultan Camii‘nin arsası üzerinde 1768 yılında yapılmış olan Mustafa Efendi Camii bulunurdu. Ancak onun yanmış harabeleri yıktırılarak bu cami yaptırılmıştır.
Pertevniyal Valide Sultan Camii, neogotik tasarımı ile Türk ve Hint mimarisinin bir karışımını yansıtır. Klasik camilerden çok farklı bir mimariye sahiptir. Cephe görünümü de diğer camilerden çok farklıdır. Bütün cepheler, son derece zarif taş işçiliği ile dantel gibi süslenmiştir. Tarz olarak da Ortaköy Camii’ne benzetilir.
Tek katlı giriş kısmına, beş basamaklı merdiveni takiben, geniş bir hol ile varılır. Holden bir koridorla ara bölüme geçilir. Bu bölüm, son cemaat yerinin içe alınmış şeklidir. Son cemaat yeri adeta bir köşk görünümündedir. Üst katta, padişah ve maiyetine tahsis edilmiş harim bölümü salonları vardır.
Bin metrekarelik iç mekânda, altın yaldızlarla parlatılmış mavi renkli kalem İşi süslemeleri görenleri büyülemektedir. Motifler; renk ve çizgileme teknikleri açısından 16. ve 17. yüzyıl örneklerinden çok farklıdır. Bu suretle, Osmanlı bezeme geleneğine yeni bir yorum getirmektedir. Mihrabı ve minberi mermerdendir. Yine mermerden olan kürsü sekiz köşeli ve oymalıdır.
Kare planlı cami, tek kubbeli olup, bu kubbe duvarların üs¬tündeki pencereli yüksek bir kasnağa oturtulmuştur. Köşelerdeki büyük taşıyıcı ayaklar, birer çıkma ile dışarıya alınmıştır.
Pertevniyal Valide Sultan Camii’nin dört köşesinde Hint mimarisini andıran birer kule bulunmaktadır. Kuzeydeki hünkâr dairesi, cami görünümüne hâkim olmaktadır. Hünkâr kasrının köşelerinde, iki adet minaresi vardır. Minareler; kesme taştan örülmüş, yivli, taş külahlı ve tek şerefelidir.
Avluya; doğu, batı ve güney olmak üzere üç kapıdan girilir. Güneydeki abidevi kapı, hiçbir camide görülmemiş ihtişam¬dadır. Bu kapının kemeri ortasında tuğra olup tuğranın altında yeşil zeminli cami kitabesi yer alır. Avlunun etrafını, son derece zarif madeni parmaklıklar çevrelemektedir.
Pertevniyal Valide Sultan Camii; medrese, muvakkithane, sebil, türbe, imam ve müezzin konutlarından oluşan bir külliyenin parçasıdır. Ancak Aksaray Meydanının düzenlenmesi yıllarında (1956-1959) çok büyük zarara ve değişikliklere uğramıştır.
Muvakkithane ve sebil kaldırılmıştır. 1968’de, caminin bahçe duvarı yıkılarak sebil yeniden kurulmuştur. Millet Caddesi kotu yüksek tutulduğundan güneydeki ihtişamlı kapı yoldan aşağıda kalmıştır. 1969 yılında, Aksaray Meydanı’na yapılan altlı-üstlü geçitlerden sonra, o abidevi kapı meydanda adeta gömülü bir durumda kalmıştır.
Şuanda tadilatı devam etmektedir.